Μόνιμη έκθεση Οικοσήμων

Στο κτίριο της πυριτιδαποθήκης, του ενετικού κάστρου Κυθήρων, στεγάζεται η μόνιμη έκθεση Οικοσήμων, η οποία διαμορφώθηκε από την Α’ Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και είναι ανοικτή στο κοινό, από το καλοκαίρι του 2013. Πρόκειται για μια συλλογή 17 οικοσήμων ενετικών οικογενειών (οικίας Βενιέρ), αλλά και ντόπιων νησιωτών (οικίας Κασιμάτη), καθώς επίσης και  οικογενειών ορθόδοξων επισκόπων (Μόρμορη).Το οικόσημο είναι μια συμβολική παράσταση κυρίως σε λίθο ή μάρμαρο, σπανιότερα σε ξύλο, που τοποθετούσαν οι οικογένειες ευγενικής καταγωγής, συνήθως πάνω από την κεντρική θύρα της οικίας τους για να προσδώσουν κάποια δόση αίγλης στην οικογένειά τους.Η χρήση των οικοσήμων ανάγεται στα χρόνια της φεουδαρχίας στη Δυτική Ευρώπη για την διάκριση των πολεμιστών στις μεταξύ τους μάχες και στους ιπποτικούς αγώνες. Εν συνεχεία, κατά τον 15ο αι. και 16ο αι. με τη μορφή σφραγίδας επικύρωναν ή διακοσμούσαν δικαστικά ή άλλα επίσημα έγγραφα.Στα Κύθηρα, η χρήση τους καθιερώθηκε με την έλευση των Βενετών (13ος αι.), συνήθεια που υιοθετήθηκε από τους κυθήριους, αποδεικνύοντας την αρμονική μεταξύ τους κοινωνική συνύπαρξη.Το οικόσημο είναι σύνθετο και απαρτίζεται από διάφορα στοιχεία. Το σημαντικότερο είναι ο θυρεός, στο σχήμα της ασπίδας, που φέρει εμβλήματα- παραστάσεις συμβολικά με την καταγωγή, τις αρετές και τα ιστορικά κατορθώματα των φερόντων. Απ’ τα πιο γνωστά εμβλήματα των οικοσήμων του ελλαδικού χώρου, και των Κυθήρων, είναι το φτερωτό λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, γνωστό έμβλημα της Ενετικής Δημοκρατίας το οποίο μαρτυρεί την πολύχρονη παρουσία των Βενετών. Συνήθως, απεικονίζεται να κρατά στο αριστερό του χέρι το ευαγγέλιο ανοιχτό, υποδηλώνοντας έτσι ότι το κτίσμα που έφερε το οικόσημο κατασκευάστηκε σε καιρό ειρήνης (π.χ. Βενιέρ).Η έκθεση αναπτύσσεται σε τρεις θεματικές ενότητες: α) Οικόσημα κλάδων οικογενειών, η οποία περιλαμβάνει οικόσημα που ανήκουν στην ίδια οικογένεια με παραλλαγές στην εραλδική παράσταση, β) οικόσημα ταυτότητας  που ταυτίζονται δηλαδή με συγκεκριμένες οικογένειες χωρίς κάποια άλλη παραλλαγή στην εραλδική παράσταση, γ) οικόσημα οικογενειών επισκόπων των Κυθήρων όπως του επισκόπου Μόρμορη, που φέρει στο κέντρο του θυρεού ανάγλυφο το ψάρι μουρμούρα. Το συγκεκριμένο ανήκει στην κατηγορία των «ομιλούντων», «λαλούντων» ή «φανερών» θυρεών, επειδή το έμβλημα που φέρει εμφανίζει ομοιότητα νε το επίθετο του κατόχου του.Πληθώρα επισκεπτών έχει περάσει από το Μουσείο, εμπλουτίζοντας τις γνώσεις τους για την πολιτισμική κληρονομιά της χώρας μας, μέρος της οποίας αποτελούν τα οικόσημα, ως υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος.Το Μουσείο με τα εκθέματα, τις δίγλωσσες επεξηγηματικές πινακίδες και τα ενημερωτικά φυλλάδια προσφέρει στον επισκέπτη την δυνατότητα να ανακαλύψει το παρελθόν του τόπου, μέσα από την ολοκληρωμένη παρουσίαση των ιστορικών, κοινωνικών και λαογραφικών στοιχείων του νησιού μας.